Autor: Jabłońska Klaudia

Nie ma diety uniwersalnej dla wszystkich osób z cukrzycą. W leczeniu cukrzycy mogą być stosowane różne strategie żywieniowe, np.

• dieta śródziemnomorska,

• dieta DASH,

• dieta fleksitariańska,

• diety roślinne,

Wymienione modele żywieniowe zakładają znaczący udział warzyw nieskrobiowych, maksymalne ograniczenie cukrów dodanych oraz rafinowanych zbóż, a także zwiększenie udziału żywności minimalnie przetworzonej.

Insulinoterapia powinna być dostosowana do zwyczajów żywieniowych osoby z cukrzycą, składu spożywanych posiłków (zawartość węglowodanów białek i tłuszczu) oraz jego trybu życia i aktywności fizycznej. W  diecie należy traktować priorytetowo rozpoznawanie i szacowanie zawartości węglowodanów przyswajalnych w posiłku, np. za pomocą wymienników węglowodanowych (WW). Przy wyborze żywności pomocne mogą być również wartości indeksu glikemicznego (IG) i ładunku glikemicznego (ŁG) produktów.

Obserwuje się bardzo duże zróżnicowanie w indywidualnej odpowiedzi glikemicznej po spożyciu takiego samego posiłku lub produktu (np. produktów mlecznych). Kolejność spożywania produktów z różnych grup żywności w ramach jednego posiłku może istotnie wpływać na glikemię poposiłkową. Korzystne jest spożywanie warzyw i produktów zawierających białko (mięso, ryby) przed produktami skrobiowymi.

Chociaż podstawowym makroskładnikiem diety determinującym okołoposiłkowe zapotrzebowanie na insulinę są węglowodany, osoby z cukrzycą typu 1 powinni  także  zwracać uwagę na efekt glikemicznego białek i tłuszczów. Efektywnym narzędziem ułatwiającym ocenę wpływu ilości i jakości oraz wzajemnych proporcji makroskładników diety na glikemie są systemy ciągłego monitorowania stężenia glukozy.

Okołoposiłkową kontrole glikemii ułatwiać mogą także dedykowane aplikacje. Przy ich wyborze należy kierować się przede wszystkim wskazaniami i rekomendacjami czołowych towarzystw diabetologicznych.

Skład diety w cukrzycy

Węglowodany

 Węglowodany: udział węglowodanów w diecie powinien wynosić około 45% całkowitej ilości energii. Jeśli węglowodany pochodzą z produktów o niskim IG i dużym udziale błonnika, ich udział w ogólnej kaloryczności diety może być większy. Wysoka podaż kalorii z węglowodanów powinna być zalecana osobom o bardzo dużej aktywności fizycznej. Z kolei niższa od 45% podaż kalorii pochodzących z węglowodanów (25–45%) może być czasowo zalecana osobom o niewielkiej aktywności fizycznej, u których możliwości jej zwiększenia są ograniczone, np. z uwagi na schorzenia współistniejące; główne źródło węglowodanów powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza o niskim IG (< 55)

• podstawowe ograniczenie powinno dotyczyć węglowodanów prostych (jedno- i dwucukrów), których spożywanie osoba z cukrzycą powinna ograniczyć do minimum. Rekomenduje się także ograniczenie cukrów dodanych (w procesie produkcji i przygotowania potraw) i wolnych cukrów, których źródłem są przede wszystkim cukier i słodycze, ale również miód, soki i napoje owocowe;

• substancje słodzące (słodziki) mogą być stosowane w dawkach zalecanych przez producenta;

• ważne jest aby kobiety w ciąży z cukrzycą nie używały sacharyny, ponieważ  sacharyna przechodzi przez łożysko i nie do końca jest  poznany wpływ na płód. Inne słodziki mogą być stosowane.

• dzienne spożycie fruktozy nie powinno przekraczać 50 g, nie zaleca się stosowania fruktozy jako zamiennika cukru;

• minimalna dzienna podaż błonnika pokarmowego powinna wynosić 25 g lub 15 g/1000 kcal diety. Należy dążyć do zwiększenia spożycia błonnika pokarmowego przez włączenie co najmniej 2 porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz 3 porcji warzyw bogatych w błonnik.

Tłuszcze

W leczeniu dietetycznym cukrzycy udział tłuszczu w diecie powinien być taki jak w diecie osób bez cukrzycy i może wahać się od 25% do 40% wartości energetycznej diety;

Jakość tłuszczu w diecie jest ważniejsza niż jego ilość ogółem. Przy wysokiej podaży tłuszczu szczególnie ważny jest udział poszczególnych rodzajów kwasów tłuszczowych;

• tłuszcze nasycone powinny stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej diety;

• tłuszcze jednonienasycone powinny zapewnić do 20% wartości energetycznej diety;

• tłuszcze wielonienasycone powinny stanowić około 6–10% wartości energetycznej diety;

• zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/dzień,

• należy maksymalnie ograniczyć spożycie izomerów trans kwasów tłuszczowych, zwłaszcza z żywności przetworzonej;

• rekomendowane są tłuszcze roślinne, z wyjątkiem palmowego i kokosowego.

Białka

Ilość białka w diecie powinna być ustalona indywidualnie. U większości osób z cukrzycą, podobnie jak w populacji ogólnej, udział energii pochodzącej z białka w diecie powinien wynosić 15–20% (około 1–1,5 g/kg m.c./dzień). U osób z cukrzycą typu 2 z nadmierną masą ciała, dieta o obniżonej kaloryczności, zawierająca 20–30% białka, zapewnia większą sytość oraz ułatwia redukcję i utrzymanie prawidłowej masy ciała. Chorzy z przewlekłą chorobą nerek powinni utrzymać podaż białka w ilości około 0,8–1 g/kg m.c./dzień;

Witaminy i mikroelementy:

• suplementacja witamin lub mikroelementów u osób, u których nie stwierdza się niedoborów, jest niewskazana;

• wyjątek stanowią: witamina D3 (suplementacja zgodna z zaleceniami dla populacji ogólnej), kwas foliowy (suplementacja w ilości 400 μg u kobiet ciężarnych i karmiących) oraz witamina B12 u osób leczonych długotrwale metforminą, u których potwierdzono jej niedobór;

• suplementacja multiwitaminowa może być niezbędna w przypadku osób starszych, wegetarian, wegan oraz osób stosujących diety bardzo niskokaloryczne.

 Alkohol

• spożywanie alkoholu przez osoby z cukrzycą nie jest zalecane;

• osoby z cukrzycą należy poinformować, że alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i w związku z tym jego spożycie (zwłaszcza bez przekąski) może sprzyjać hipoglikemii;

• dopuszcza się spożywanie czystego alkoholu etylowego (w przeliczeniu) w ilości nie większej niż 20 g/dzień przez kobiety i 30 g/dzień przez mężczyzn.

Alkoholu nie powinny spożywać osoby z dyslipidemią (hipertriglicerydemią), neuropatią i z zapaleniem trzustki. 

Sól kuchenna

• ilość soli (pochodzącej ze wszystkich źródeł – produkty i solenie potraw) nie powinna przekraczać 5 g/dzień (2300 mg sodu/dzień);

• w uzasadnionych przypadkach (osobom z nadciśnieniem tętniczym) zaleca się większe restrykcje podaży soli, zgodnie z zasadami diety DASH.

Aktywność fizyczna

Odpowiednią formą wysiłku u osób z cukrzycą (przy współwystępowaniu nadwagi/otyłości) w każdym wieku jest nordic walking. Najbardziej odpowiednią formą wysiłku w grupie osób z cukrzycą typu 2 w wieku > 65. roku życia i/lub z nadwagą jest szybki (do zadyszki) spacer, 3–5 razy w tygodniu (około 150 minut/tydzień).

Osoby bez istotnych przeciwskazań, szczególnie młodzi, powinni zwiększać aktywność fizyczną, w tym do uprawianie sportu. Najważniejsze aby te osoby zapoznały z wpływem wysiłku fizycznego na  efekt glikemiczny  (np. wysiłek tlenowy, oporowy, interwałowy).

Prostym do realizacji a jednocześnie efektywnym zaleceniem jest ograniczanie czasu spędzonego bez przerw w pozycji siedzącej, szczególnie w przypadku osób dorosłych z cukrzycą typu 2. Korzyści glikemiczne można odnieść, unikając siedzenia bez przerw dłuższego niż 30 minut.

Należy pamiętać, że wysiłek fizyczny bez odpowiednich działań prewencyjnych może skutkować hipo- lub hiperglikemią (rzadziej) i dekompensacją metaboliczną. 

Forsowny wysiłek w szczególnych, sytuacjach klinicznych może mieć niekorzystny wpływ na stan ogólny chorego:

• retinopatia cukrzycowa proliferacyjna – ryzyko krwawego wylewu do ciała szklistego, odwarstwienie siatkówki;

• nefropatia cukrzycowa – nasilenie wydalania albumin i białkomoczu;

• neuropatia autonomiczna – obecność hipotonii ortostatycznej, ryzyko wystąpienia niedokrwienia mięśnia sercowego.

Sen

Właściwa higiena snu jest istotnym elementem zdrowego trybu życia. U chorych na cukrzycę długość i jakość snu mogą być zaburzone z uwagi na patofizjologię choroby, czynniki behawioralne, czynniki związane z zastosowanym leczeniem. Z drugiej strony zła jakość snu oraz jego nieodpowiednia długość mogą prowadzić do pogorszenia wyrównania metabolicznego. Dbałość o odpowiednią długość i jakość snu powinna być ważnym elementem leczenia cukrzycy, a służyć jej mogą wskazówki dotyczące pory i jakości ostatniego posiłku, samokontroli glikemii , unikania czynników prowadzących do hiper-/hipoglikemii, preferowania leczenia zapewniającego stabilizację i optymalizację glikemii nocnych.

Najważniejsze zalecenia w cukrzycy:

• Odpowiednio często i regularnie spożywać posiłki, w tym śniadania.

• Kontrolować wielkość spożywanych porcji oraz zawartość węglowodanów w danym posiłku i całym dniu (obliczanie WW szczególnie ważne jest u chorych z cukrzycą leczonych insuliną ) oraz kalorii (ważne w zapobieganiu i leczeniu nadwagi/otyłości).

• Ograniczać produkty i napoje zawierające węglowodany łatwo przyswajalne, w tym cukry dodane i cukry wolne (cukier, słodycze, miód, soki, napoje owocowe), pić głównie wodę!

• Wybierać tłuszcze roślinne (oprócz oleju palmowego i kokosowego), a unikać zwierzęcych.

• Należy uwzględnić, że źródłem białka są nie tylko produkty pochodzenia zwierzęcego (preferowane są ryby 2 razy w tygodniu, najlepiej tłuste morskie, ale nie wędzone), ale też produkty roślinne (np. strączkowe, uwzględniać zawarte w nich WW)

• Pamiętać każdego dnia o produktach mlecznych (ich ilość uzgodnij indywidualnie z lekarzem lub dietetykiem), najlepiej fermentowanych (jogurt, kefir, maślanka), ponieważ są doskonałym źródłem wapnia oraz uwzględniać ilość WW w nich zawartych.

• Wybierać produkty zbożowe o niskim IG (< 55) i dużej zawartości błonnika.

• Jeść dużo warzyw, uwzględniać ilość WW w przypadku niektórych warzyw, a ilość spożywanych owoców ustalić indywidualnie  z lekarzem/dietetykiem i również uwzględniać ilość WW w nich zawartych.

• Ograniczać sól do <5g/dzień

Uważaj w cukrzycy na:

• cukier spożywczy, miód

• soki owocowe, kompoty, słodkie napoje gazowane, wody smakowe,

• pieczywo cukiernicze, ciasta, ciasteczka, batoniki, słodycze,

• słodzone owocowe produkty mleczne,

• przetwory owocowe: dżemy wysokosłodzone, konfitury, marmolady, musy owocowe, suszone owoce,

• słodkie desery oraz produkty zawierajace syrop glukozowo- fruktozowy.

Pomocna może być w żywieniu piramida zdrowego żywienia, lecz należy ustalić, czy ze względu na cukrzycę lub inne choroby, w piramidzie dla osób zdrowych znajdują się produkty, których należy unikać lub spożywać w ograniczonych lub określonych ilościach. Im wyżej w piramidzie znajduje się dany produkt, tym mniej należy go spożywać (dotyczy jego ilości i częstości).

Bazą zdrowego stylu życia jest zdrowa dieta i aktywność fizyczna.

Wszystkim pacjentom z cukrzycą i nadwagą/otyłością zaleca się kontrolę ilości spożytych kalorii i wielkości porcji oraz wprowadzenie aktywności fizycznej.

Dlaczego zdrowa dieta jest ważna w cukrzycy?

-pomaga w redukcji masy ciała u osób z nadwagą i otyłością,

-pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała,

-pomaga w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia tętniczego i gospodarki lipidowej,

-pomaga w kontroli glukozy we krwi,

-pomaga w  uniknięciu lub opóźnieniu powikłań choroby.

Więcej na temat indeksu glikemicznego w artykule...

" Indeks glikemiczny i ładunek glikemiczny- co oznaczają"

Źródło:

1. H. Ciborowska, A. Rudnicka: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Warszawa 2019.

2. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 20022.

3. M. Grzymisławski: Dietetyka kliniczna.PZWL Warszawa 2021.                                                                                                                                                                                                        

Znajdziesz mnie na:

2024 Jabłońska Klaudia dietetyk. Wszelkie prawa

zastrzeżone.