Autor: Jabłońska Klaudia

Cukrzycą należy  do grupy chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemia wynikającą z defektu wydzielania  i / lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia  w cukrzycy wiąże się z uszkodzeniem  i zaburzeniem  czynnościowym oraz niewydolnością różnych narządów, takich jak: narząd wzroku, nerki, układ moczowy, serce, naczynia krwionośne.

Od początku ... czym jest insulina?

Insulina to hormon produkowany przez beta wyspy trzustkowe. Spełnia bardzo ważną rolę w organizmie człowieka - umożliwia prawidłowe wykorzystanie składników pożywienia, wpływa na przemianę węglowodanów, białek i tłuszczów. Insulina obniża stężenie glukozy we krwi.

Najważniejsze pojęcia w cukrzycy:

Glikemia = stężenie glukozy we krwi.

Hiperglikemia- podwyższony poziom glukozy(cukru) we krwi

Najczęstsze przyczyny 

• Niewystarczająca dawka insuliny(lub doustnego leku hipoglikemizującego)

• Zaniechanie leczenia (odstawienie insuliny, doustnych leków hipoglikemizujących)

• Błędy w odżywianiu: zwiększone spożycie pokarmów

• Zbyt mała aktywność fizyczna

• Dodatkowe choroby, np. infekcje, takie jak: zapalenie gardła, oskrzeli, zakażenie układu moczowego i inne

• Sytuacje stresowe

Przewlekłe podwyższenie stężenia glukozy we krwi wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynnościowym i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Powikłania ostre:

• kwasica ketonowa,

• stan hiperglikemiczno-hipersmolalny,

• kwasica mleczanowa

Normoglikemia - prawidłowy poziom glukozy we krwi

Hipoglikemia - obniżony poziom glukozy we krwi

Hipoglikemia = niedocukrzenie, to obniżenie stężenia glukozy ≤ 70 mg/dl. Hipoglikemia ciężka to epizod, który wymaga pomocy osób z otoczenia.

Najczęstsze objawy:

• Wzmożone pragnienie,

• Uczucie suchości w jamie ustnej

• Częste oddawanie moczu

• Utrata masy ciała

• Zaburzenia widzenia

• Zakażenia grzybicze

• Zakażenia bakteryjne skóry

• Kurcze mięśni

• Wzmożona potliwość

• Drżenie rąk i nóg

• Silne uczucie głodu

• Bóle i zawroty głowy

• Kołatanie serca

• Zaburzenia koncentracji

• Senność

• Utrata przytomności

Najczęstsze przyczyny:

• Zbyt duża dawka insuliny(lub doustnego leku hipoglikemizującego)

• Błędy w odżywianiu: pominięcie posiłku, zbyt mały posiłek, za długa przerwa między posiłkami, zwiększony odstęp między iniekcją insuliny, a posiłkiem

• Intensywny lub długotrwały wysiłek fizyczny

• Spożycie alkoholu

Ciężka hipoglikemia stanowi stan bezpośredniego zagrożenia życia i wymaga natychmiastowego leczenia.

Powikłania

Nawracające hipoglikemie zwiększają ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych (zaburzenia rytmu serca, mogą nasilać zmiany niedokrwienne mięśnia serca), neurologicznych i innych.

Jakie wyróżniamy rodzaje cukrzycy?

1. Cukrzyca typu 1, dochodzi do uszkodzenia  komórek beta trzustki, prowadząc  do całkowitego braku insuliny,

• wywołana czynnikiem immunologicznym - układ immunologiczny wytwarza przeciwciała  skierowane przeciwko  komórkom beta wysp Langerhansa trzustki

• Idiopatyczną ( niezbyt poznanej przyczynie), ciężkiemu niedoborowi insuliny nie towarzyszy  obecność markerów autoimmunologicznych, w surowicy nie stwierdza się przeciwciał  przeciwko komórkom beta wysp trzustki.

2. Cukrzyca typu 2, komórki beta trzustki wytwarzają insulinę, ale w niedostatecznej ilości, aby móc obniżyć stężenie glukozy we krwi,

• występuje insulinooporność komórek i tkanek. Przyczyną insulinooporności mogą być czynniki dziedziczne ( występowanie  cukrzycy w rodzinie)

• Czynniki nabyte (otyłość, styl życia, stres, brak aktywności fizycznej, urazy, infekcje, starzenie się organizmu).

3. Inne specyficzne typy cukrzycy

• Genetyczne zaburzenia  funkcji komórek beta trzustki,

• Genetyczne zaburzenia działania insuliny,

• Choroby zewnątrwydzielnncze części trzustki,

• Endokrynopatie- zaburzenia czynności gruczołów dokrewnych,

• Cukrzyca wywołana  lekami lub/i chemikaliami

• Infekcje

• Rzadkie formy cukrzycy spowodowane reakcją immunologiczną,

• Inne zespoły genetyczne czasami związane z cukrzyca

4. Cukrzyca ciążowa

• cukrzyca przedciążowa, gdy w ciążę zachodzi kobieta chora na cukrzycę,

• Hiperglikemia po  raz pierwszy  rozpoznana w czasie ciąży, najczęściej ustępująca po porodzie.

Zasady rozpoznawania zaburzeń cukrzycy:

1. W przypadku występowania objawów cukrzycy,  należy wykonać oznaczenie glikemii przygodnej - wynik >200 mg/dl jest podstawa do rozpoznania cukrzycy,

2. Przy braku objawów cukrzycy lub przy współistnieniu objawów i glikemii przygodnej < 200 mg/dl, cukrzyce rozpoznajemy na podstawie :

•     dwukrotnego oznaczenia glikemii na czczo w godzinach porannych dwa wyniki >126 mg/dl są podstawy do rozpoznania cukrzycy,

•      jednorazowego oznaczenia hemoglobiny glikowanej HbA1C wartość > 6.5 % jest podstawa do rozpoznania cukrzycy

•      jeśli wynik jedno- lub dwukrotnego pomiaru glikemii na czczo wynosi 100–125 mg/dl lub glikemii na czczo poniżej 100 mg/dl lub HbA1c < 6,5% u osoby z uzasadnionym podejrzeniem nieprawidłowej tolerancji glukozy lub cukrzycy, należy wykonać doustny test obciążenia glukozą – glikemia w 120. minucie OGTT ≥ 200 mg/dl jest podstawą do rozpoznania cukrzycy.

Można uznać, że wartość glikemii na czczo, glikemii w 120. minucie OGTT i HbA1c w takim samym stopniu są podstawą do celów diagnostycznych, pomimo że wykrywają cukrzycę u różnych osób. W porównaniu z glikemią na czczo i HbA1c badanie glikemii w 120. minucie OGTT wykrywa większą liczbę osób z cukrzycą i stanami przedcukrzycowymi.

Jakie są objawy cukrzycy:

• Zwiększenie stężenia glukozy we krwi,

• Występowanie glukozy w moczu,

• Wzmożone pragnienie,

• Zwiększone oddawanie moczu,

• Zwiększone łaknienie

• Ubytek masy ciała,

• Osłabienie,

• Zmęczenia ,

• Świąd i zmiany skórne,

• Gorsze gojenie się ran,

• Zaburzenia widzenia,

• Przyzębica, świąd krocza, grzybica.

Badania przesiewowe w kierunku cukrzycy

W grupach ryzyka konieczne jest prowadzenie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy, ponieważ u większości chorych nie występują objawy hiperglikemii. Badanie w kierunku cukrzycy należy przeprowadzać raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45. roku życia. Ponadto, niezależnie od wieku, badanie to należy wykonać co roku u osób z następujących grup ryzyka:

• z nadwagą lub otyłością (BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii ≥ 80 cm [kobiety] lub ≥ 94 cm [mężczyźni]);

• z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo);

• mało aktywnych fizycznie;

• z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę;

• u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy;

• u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową;

• u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4 kg;

• z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg);

• u kobiet z zespołem policystycznych jajników;

• z chorobą układu sercowo-naczyniowego.

Leczenie cukrzycy

Bieżące monitorowanie i retrospektywna ocena glikemii są integralną częścią poprawnego leczenia cukrzycy. Prowadzenie samokontroli glikemii,  umiejętność  posługiwania się glukometrem oraz interpretacja wyników samokontroli, pomaga w codziennej modyfikacji diety, wysiłku fizycznego i dawki stosowanych leków.

Drugim niezbędnym elementem monitorowania leczenia cukrzycy jest regularne oznaczanie hemoglobiny glikowanej (HbA1C).Wartość hemoglobiny glikowanej odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w okresie około 3 miesięcy poprzedzających oznaczenie, przy czym około 50% obecnej we krwi HbA1C powstaje w ciągu ostatniego miesiąca przed wykonaniem oznaczenia.

Celem leczenia dietetycznego osób z cukrzycą jest uzyskanie i utrzymanie:

• prawidłowego (bliskiego normy) stężenia glukozy w osoczu krwi w celu prewencji powikłań cukrzycy;

• optymalnego stężenia lipidów i lipoprotein w surowicy;

• optymalnych wartości ciśnienia tętniczego krwi w celu redukcji ryzyka chorób naczyń;

• pożądanej masy ciała

Osoby z cukrzycą typu 1 powinny unikać spożywania węglowodanów łatwo przyswajalnych oraz przestrzegać ogólnych zasad prawidłowo bilansowanej diety. W każdym przypadku założenia diety oraz schemat leczenia insuliną powinny być ustalone indywidualnie. Insulinoterapia powinna być dostosowana do zwyczajów żywieniowych osoby z cukrzycą, składu spożywanych posiłków (zawartość węglowodanów białek i tłuszczu) oraz jego trybu życia i aktywności fizycznej.

W cukrzycy typu 2 podstawowym celem terapii jest utrzymanie optymalnej kontroli metabolicznej choroby, redukcja nadmiaru masy ciała i utrzymanie pożądanej masy ciała. W związku z tym podstawowe znaczenie ma całkowita kaloryczność diety, dostosowana do wieku, aktualnej masy ciała oraz aktywności fizyczne.  Deficyt energetyczny powinien być ustalony indywidualnie, tak aby umożliwić osobie z cukrzycą powolną, ale systematyczną redukcję masy ciała.

Wysiłek fizyczny w cukrzycy

Podejmowanie wysiłku fizycznego przez osobę z cukrzycą powinno zostać ocenione przez diabetologa na podstawie:

• oceny stopnia aktywności fizycznej osoby z cukrzycą (rodzaj, czas, intensywność wysiłku),

• ewentualnych przeciwwskazań,

• oczekiwań osoby z cukrzycą, jego wiedzy i umiejętności w zakresie prewencji hipoglikemii,

W przypadku osób z cukrzycą typu 2 w wieku > 65. roku życia i/lub z nadwagą, chorych po przebytym incydencie sercowo- naczyniowym i z chorobami układu krążenia, zaleca się monitorowanie tętna, ocenę intensywności wysiłku fizycznego za pomocą skali Borga. Zakresy tętna i intensywności wysiłku fizycznego mogą zostać określone w trakcie elektrokardiograficznego testu wysiłkowego. W tej grupie chorych wysiłek tlenowy (do wystąpienia zadyszki) jest bezpieczny i powinien być zalecany w ilości przynajmniej 150 minut tygodniowo.

Osobom otyłym zaleca się 200–300 minut wysiłku fizycznego na tydzień, prowadzącego do deficytu energetycznego.

Młodszym osobom z cukrzycą (bez istotnych przeciwwskazań) zaleca się codzienny, intensywny wysiłek fizyczny, włączając w to czynne uprawianie sportu.

Jakie są powikłania cukrzycy i dlaczego warto ich unikać?

Powikłania cukrzycy są spowodowane  uszkodzeniem drobnych i dużych naczyń krwionośnych.

Przewlekłe powikłania mikroangiopatia cukrzycowa to:

• retinopatia – cukrzycowa choroba oczu spowodowana uszkodzeniem naczyń siatkówki. W sytuacji nieskutecznie leczonej cukrzycy może ostatecznie prowadzić do utraty wzroku.

• nefropatia – cukrzycowa choroba nerek. W sytuacji nieskutecznie leczonej cukrzycy może prowadzić do całkowitej niewydolności nerek.

• neuropatia – cukrzycowa choroba nerwów. W sytuacji nieskutecznie leczonej cukrzycy może dochodzić do uszkodzenia pojedynczych nerwów lub wielu nerwów. Prowadzi do zaburzeń czucia, przeczulicy, zaników mięśni, niedowładów. Jest jedną z przyczyn rozwoju zespołu stopy cukrzycowej oraz impotencji u mężczyzn.

Przewlekłe powikłania makroangiopatia cukrzycowa to:

• choroba wieńcowa – zwiększa ryzyko zawału serca,

• zespół stopy cukrzycowej – prowadzi do zaburzeń unerwienia i ukrwienia stopy, powodując powstanie owrzodzenia, rozwój martwicy i konieczność amputacji.

• choroba niedokrwienna ośrodkowego układu nerwowego – powoduje uszkodzenie mózgu.

Niestety wysokie poziomy cukru nie dają dolegliwości bólowych, pacjenci często mówią że świetnie się czują mimo wyższego poziomu cukru we krwi. Lekceważenie wysokich wartości glukozy, brak zmian nawyków żywieniowych oraz nie podejmowanie aktywności ruchowej, powoduje powikłania cukrzycowe. Często pacjenci zaczynaja leczyć cukrzycę kiedy rozwijają się przewlekłe powikłania tej choroby, co może spowodować, że będzie  zbyt późno aby całkowicie odwrócić skutki zaniedbań terapeutycznych.

Więcej na temat diety w cukrzycy w artykule...

" Jaka dieta jest wskazana w cukrzycy"

Źródła:

1. H. Ciborowska, A. Rudnicka: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Warszawa 2019 r.

2. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Zalecenia kliniczne  dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022.

Znajdziesz mnie na:

2024 Jabłońska Klaudia dietetyk. Wszelkie prawa

zastrzeżone.