Autor: Jabłońska Klaudia

Karotenoidy to grupa związków należąca do grupy terpenów. Są to związki  o barwie żółte, pomarańczowe i czasem fioletowe. Ze względu na swoje właściwości lipofilne  są też zwane lipochromami.

Karotenoidy można podzielić na dwie grupy:

-karoteny typu węglowodorów:

beta -karoten 

pomidor, marchew, papryka, bataty, dynia, morele, szpinak, sałata, zielona pietruszka, kapusta włoska,

likopen, kapsantyna

pomidor, czerwony grejpfrut,

-ksantofile, pochodne zawierajace tlen:

zaksantyna

 kukurydza, dzika róża, brokuł, brukselka,

luteina

marchew, kukurydza, brzoskwinia, ziele pokrzywy, ziele lucerny,

beta-kryptoksantyna

dynia piżmowa, papaja, słodka czerwona papryka, mango, pomarańcze.

Właściwości karotenoidów

Są to związki, które charakteryzują się właściwościami przeciwutleniającymi, uczestniczą w wymianie tlenu singletowego, rodników nadtlenkowych oraz  absorbują światło niebieskie. Według  raportu Amerykańskiego Instytutu Badań nad Rakiem oraz Światowej Fundacji Badań nad Rakiem produkty zawierajace te związki wykazują profilaktyczne działanie w stosunku do nowotworów krtani, gardła, jamy ustnej i płuc. Aktywność związków biologicznych karotenoidów to m.in. wpływ na komunikację międzykomórkową, modulacje hormonalną i immunologiczna oraz detoksykacja kancerogenów. Spożywanie tych związków wywiera mechanizm prewencyjny  wobec chorób  nowotworowych, sercowo- naczyniowych, osteoporozy i innych chorób przewlekłych.

Beta karoten

Do wchłaniania karotenoidów konieczna jest obecność tłuszczów. Zapotrzebowanie dzienne na  beta-karoten to 6 mg. Z beta-karotenu powstaje witamina A, aby powstało 0.8 mg witamina A, potrzebujemy 4.8 mg beta-karotenu. Dawka  ponad 30 mg beta karotenu powoduje zażółcenie skóry, które po jej odstawieniu znika.

Likopen

Stabilna formą jest izomer trans, ale podczas ogrzewania powstaje izomer cis . W świeżych produktach  likopen występuje w 95 % w formie trans, natomiast  poddany ekspozycji na światło i ogrzewanie  zmienia się w formę cis, której biodostępność w organizmie człowiek jest wyższa. Dlatego organizm jest w stanie więcej przyswoić likopenu z przetworzonych produktów, niż ze świeżych. Biodostępność likopenu w połączeniu z beta-karotenem jest wyższa, niż samego likopenu.

Czerwone pomidory zawierają około 3-5 mg likopenu w 100 g pomidorów, w skórce jest 3-5 razy wyższe stężenie likopenu niż w miąższu.

Likopen jest silnym antyoksydantem, silniejszym niż beta karoten i alfa-tokoferol. Likopen chroni tłuszcze przed utlenianiem i przeciwdziała uszkodzeniom DNA. Jego działanie ochronne polega na działaniu przeciwmiażdżycowym i przeciwnowotworowym.

Zeaksantyna 

Zeaksantyna wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne, które chronią komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych i zapobiegają uszkodzeniom oksydacyjnym. Jest to istotne w leczeniu i profilaktyce wielu chorób przewlekłych. Wspiera pracę układu krążenia i działa przeciwzapalnie. Poprawia pamięć i funkcje poznawcze, zmniejsza ryzyko występowania udarów, czy chorób układu sercowo-naczyniowego. Wykazując aktywność przeciwutleniającą i ochronną na komórki, zeaksantyna opóźnia procesy starzenia się i przyspiesza odnowę naskórka. Zeaksantyna jest składnikiem niezbędnym do zachowania prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku.

Luteina

Luteina bogatym źródłem luteiny jest szpinak, glony i chlorella. Jest to główny karotenoid w plamce żółtej siatkówki oka. Nie została ustalona dawka dzienna, ale luteina może być pomocna dla kierowców i osób pracujących przy komputerze.

Astaksantyna

Astaksantyna to czerwony barwnik, występujący w morskich organizmach  np. pancerzach homara, krewetkach oraz w łososiu. Ma zdolność  wymiatania rodników i tlenu singletowego o 50 razy większą niż beta-karoten. Pochłania  światło UV, pomaga w zwalczaniu stresu oksydacyjnego, zwiększa zdolność do wysiłku, powodując zwiększone zużycie tlenu.

Beta-kryptoksantyna

Beta-kryptoksantyna jest powszechnym karotenoidem występującym w owocach oraz w ludzkiej krwi i tkankach. Pokarmy bogate w beta-kryptoksantynę to mandarynki, persymony i pomarańcze. Beta-kryptoksantyna pełni kilka funkcji ważnych dla zdrowia człowieka, w tym rolę w obronie antyoksydacyjnej i komunikacji międzykomórkowej. Co najważniejsze, beta-kryptoksantyna jest prekursorem witaminy A, która jest niezbędnym składnikiem odżywczym potrzebnym dla wzroku, wzrostu, rozwoju i odpowiedzi immunologicznej. 

Codzienna dieta bogata w związki z grupy karotenoidów tj. beta-karoten, likopen, zaksantynę, luteinę, beta-kryptoksantynę będzie wykazywać aktywność antyoksydacyjną  wobec wolnych rodników i reaktywnych form tlenu. Stosowanie karotenoidów wraz z innymi witaminami wykazującymi potencjał antyoksydacyjny będzie chronić organizm przed tworzeniem blaszek miażdżycowych.

Uwaga!!!

Wprowadź do diety: marchew, pomidory, paprykę, bataty, pomarańcze, papaję, szpinak, zieloną pietruszkę, dynie, kukurydzę, morele, brzoskwinie, brokuły, brukselkę a na pewno nie zabraknie Ci karotenoidów :-)

Źródła

• E. Sikorski , H. Staroszczyk: Chemia żywności 2. PWN Warszawa 2021.
• J. Gawęcki: Żywienie człowieka . Podstawy nauki o żywieniu 1. PWN Warszawa 2012
• 3.B.J. Burri: Beta- cryptoxanthin as a source of vitamin A. SCI  2014r.

Znajdziesz mnie na:

2024 Jabłońska Klaudia dietetyk. Wszelkie prawa

zastrzeżone.