Autor: Jabłońska Klaudia

Powszechnie wiadomo, że nadwaga/otyłość jest ściśle związana z wieloma problemami zdrowotnymi. Wśród nich dyslipidemia jest najważniejszą i główną siłą napędową patologicznego rozwoju zaburzeń sercowo-naczyniowych i metabolicznych, takich jak cukrzyca, choroba sercowo-naczyniowa związana z miażdżycą i nadciśnienie. Warto zauważyć, że dyslipidemia jest ważnym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej i udaru mózgu. Długoterminowe, prospektywne badania epidemiologiczne konsekwentnie wykazały, że osoby o zdrowszym stylu życia i mniejszej liczbie czynników ryzyka choroby wieńcowej, a zwłaszcza te o korzystnym profilu lipidowym, mają zmniejszoną częstość występowania choroby wieńcowej. Zapobieganie i rozsądne leczenie dyslipidemii może znacząco zmienić chorobowość i śmiertelność sercowo-naczyniową.

Czym jest dyslipidemia?

Dyslipidemia  charakteryzuje się nieprawidłowym stężeniem lipidów w osoczu. Lipidy to substancje tłuszczowe, do których należą triglicerydy oraz różne frakcje cholesterolu ( LDL, VLDL, IDL, HDL). Funkcją lipoprotein LDL (tzw. „złego” cholesterolu) jest transport cholesterolu z wątroby do komórek ciała. Gdy cholesterolu jest za dużo, odkłada się on w ścianach naczyń krwionośnych, prowadząc do miażdżycy i jej powikłań. Odwrotną rolę pełnią lipoporoteiny HDL (tzw. „dobry” cholesterol), które przenoszą nadmiar cholesterolu z komórek ciała do wątroby, gdzie zostaje on zmetabolizowany i usunięty z organizmu.

Dyslipidemia może nie dawać żadnych objawów, dlatego tak ważna jest profilaktyka. Dzięki badania laboratoryjnym jesteśmy w stanie zauważyć nieprawidłowości i poprzez zmianę stylu życia i żywienie możemy poprawić nasze parametry zdrowotne i zmniejszyć skutki dyslipidemii.

Jakie są przyczyny dyslipidemii?

Dyslipidemie dzielimy na pierwotną i wtórną. Skutkiem  pierwotnej dyslipidemii są czynniki środowiskowe takie jak: nieprawidłowa dieta, mała aktywność fizyczna, palenie tytoniu i uwarunkowania genetyczne. Dyslipidemia wtórna występuje w przebiegu innych chorób  lub przez stosowanie leków. Choroby w wyniku, których może występować dyslipidemia wtórna to: niedoczynność tarczycy, żółtaczka zastoinowa, pierwotna marskość wątroby, przewlekła choroba nerek, alkoholizm, cukrzyca, otyłość, szpiczak mnogi, jadłowstręt psychiczny, bulimia oraz stosowanie leków takich jak: diuretyki tiazydów, kortykosteroidy, cyklesporyny, estrogeny, progestageny, retinoidy i inhibitory proteazy.

Dyslipidemia jest poważnym, ale jednocześnie modyfikowalnym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Optymalizacja stylu życia oraz odpowiednie strategie dietetyczne są nieodłącznym  elementem  zarówno pierwotnej, jak i wtórnej profilaktyki chorób układu krążenia. Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, jak i Europejskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą wskazują, że zmiana sposobu żywienia  oraz stylu życia jest wsparciem u chorych przed, jak i w trakcie leczenia hipolipemizującego.

Kluczowym elementem prewencji i leczenia dyslipidemia jest  nie tylko krótkoterminowa interwencja, lecz trwała zmiana zachowań i sposobu żywienia.

Ze względu na wyniki badań klinicznych wyróżniamy:

• Hipercholesterolemia podwyższone stężenie cholesterolu  całkowitego TC i (lub) stężenie cholesterolu LDL- C.

• Hipertrigicerydemia podwyższone stężenie  triacylogliceroli TG.

• Małe stężenie cholesterolu HDL-C.

• Hiperlipidemia mieszana.

Hiperlipidemia

Hiperlipidemie można rozpoznać, gdy średnie stężenie cholesterolu i triacylogliceroli z 2 lub 3 badań wykonanych na czczo, w krótkich odstępach czasu przekracza

TC > 190 mg/dl ( 5,0 mmol/l) lub TG > 150 mg/dl ( 1.7 mmol/l)

W ostrej fazie zawału stężenie cholesterolu maleje dlatego badanie cholesterolu wykonuje się w pierwszej dobie zawału lub 6 tygodni po przebytym zawale, dotyczy to również innych ostrych chorób i zabiegów chirurgicznych. Po łagodnych chorobach z pomiarem cholesterolu należy zaczekać około 3 tygodni.

Hiperlipidemia jest jedną z najważniejszych przyczyn miażdżycy. Małe cząsteczki LDL, VLDL, IDL oraz remnanaty chylomikronów, czyli chylomikrony pozbawione  kwasów tłuszczowych są w stanie przenikać  wraz z osoczem do ścian tętnic czego skutkiem może być tworzenie się blaszki miażdżycowej.

Hipercholesterolemia

Hipercholesterolemia najczęściej oznacza zwiększone  stężenie w osoczu LDL i TC. Spośród frakcji lipoproteinowych osocza LDL ma najsilniej udokumentowane działanie aterogenne, czyli miazdżnycorodne. Na podstawie wielu badań uznano zwiększone stężenie LDL  jako czynnik choroby sercowo- naczyniowej na tle miażdżycy, w tym przede wszystkim choroby wieńcowej, co może doprowadzić do zawału serca i zakrzepowego udaru mózgu.

Wartość stężenia LDL-C będzie zależeć od ryzyka wystąpienia  epizodu sercowo- naczyniowego, które należy określić indywidualnie.

Wyróżniamy cztery kategorie ryzyka:

Ekstremalne - stan po ostrym zespole wieńcowym  i innym incydencie naczyniowym w ciągu ostatnich 2 lat w wywiadzie, stan po ostrym zespole wieńcowym i występowanie choroby naczyń obwodowych lub choroby wielołożyskowej  (miażdżycy wielopoziomowej), stan po ostrym zespole wieńcowym i współistniejąca wielonaczyniowa choroba wieńcowa, stan po ostrym zespole wieńcowym oraz rodzinna hipercholesterolemia, stan po ostrym zespole wieńcowym u pacjenta z cukrzycą i co najmniej jednym dodatkowym czynnikiem ryzyka podwyższone Lp(a) > 50 mg/dl , lub przewlekła choroba nerek.

Bardzo duże ryzyko - osoby w tej kategorii są bardzo zagrożone zgonem  sercowo- naczyniowym w ciągu 10 lat, są to chorzy na choroby sercowo- naczyniowe z objawami klinicznymi lub obrazem, chorzy na cukrzycę z uszkodzeniem narządowym (nerek), ciężką przewlekła choroba nerek.

LDL-C <1.8 mmol/l tj.  <70 mg/dl

Duże ryzyko - osoby ze znacznie zwiększonym pojedynczym czynnikiem ryzyka, w szczególności z wysokim stężeniem cholesterolu całkowitego  (> 8 mmol/l tj. 310 mg/dl), w przypadku rodzinnej hipercholesterolemii lub z wysokim ciśnieniem tętniczym (> 180/110 mm Hg), inni chorzy na cukrzycę niż wyżej wymienieni, chorzy z umiarkowana przewlekłą chorobą nerek.

LDL-C <2.6 mmol/l tj. <100 mg/dl

Umiarkowane i małe ryzyko

LDL- C < 3.0 mmol/l  tj. <115mg/dl

U osób bez powyżej wymienionych chorób, ryzyko określa się na podstawie tabeli  POL- SCORE biorąc pod uwagę wiek, płeć, palenie papierosów, stężenie cholesterolu całkowitego. W zależności od obecności  lub nasilenia wymienionych czynników ryzyka kwalifikuje się daną osobę do poniższych kategorii gdzie bardzo duże ryzyko oznacza zagrożenie zgonem sercowo- naczyniowym w ciągu 10 lat. Skala opracowana jest dla osób powyżej 40. roku życia i nie powinno się z niej korzystać u pacjentów  z cukrzycą i/lub przewlekłą chorobą nerek.

Hipertriglicerydemia

Jako podwyższone wartości TG  przyjmuje się stężenie > 200 mg/dl, wartość > 500 mg/dl uznawana za wysoką, a wartość > 1000 mg /dl  za bardzo wysoką, z która może wiązać się obecność chylomikronów w osoczu, co jest czynnikiem ostrego zapalenie trzustki. Chylomikrony powstają w nabłonku jelita cienkiego z cholesterolu i tłuszczu pokarmowego, transportując triglicerydy pokarmowe. Kilka godzin po posiłku, w którym był obecny tłuszcz chylomikronów nie powinno być w krwi, jeśli są obecne na czczo oznacza to, że ich rozkład jest upośledzony.

Często zwiększonemu stężeniu TG towarzyszy niskie stężenie HDL-C i duże stężenie LDL-C. Taką zależność często obserwuje się u pacjentów z cukrzyca typu 2, chorobami metabolicznymi i otyłością brzuszną.

Badania profilu lipidowego- oznaczenie w osoczu:

• Cholesterolu całkowitego TC
• Cholesterolu LDL-C ( ma największe znaczenie w ocenie zaburzeń lipidowych i ryzyka postępu miażdżycy)
• Cholesterolu HDL-C
• Triglicerydów TG
• Cholesterolu nie - HDL
• Apolipproteina B apoB
• Lipoproteiny (a) Lp(a)

Co wpływa na wynik badania profilu lipidowego? 

Na zmienność stężenia TC i TG  oprócz uwarunkowań genetycznych wpływa: wysiłek fizyczny, dieta, w tym zawartość węglowodanów i alkoholu, oraz palenie tytoniu. Zmiany w profilu lipidowym obserwuje się u kobiet w ciąży szczególnie w III trymestrze głównie wzrost stężenia TG, TC w najmniejszym stopniu LDL-C i HDL-C.

Większe stężenie TC i TG występuje w okresie zimowym. Stężenie TC i LDL-C jest obniżone przez kilka tygodni po przebytym incydencie sercowo- naczyniowym oraz w przewlekłym stanie zapalnym, np. w chorobach reumatycznych.

Stężenie TC, HDL-C, LDL-C i TG w surowicy jest o około 3 % większe niż w osoczu.

Czynniki zwiększające ryzyko sercowo- naczyniowe:

• Siedzący tryb życia

• Otyłość centralna

• Czynniki psychospołeczne, w tym:

-niski status społeczno-ekonomiczny,

-izolacja i małe wsparcie społeczne,

-stres w pracy i w życiu rodzinnym,

-depresja ( przewlekłe obniżenie nastroju).

• Choroby i stany związane ze zwiększeniem ryzyka, w tym:

-niskie stężenie triglicerydów,

-niektóre choroby autoimmunizacyjne ( łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów),

-stan zapalny przyzębia,

-obturacyjny bezdech senny,

-występowanie przedwcześnie choroby sercowo-naczyniowej w wywiadzie rodzinnym,

-zakażenie HIV,

-migotanie przedsionków,

-przerost lewej komory serca,

-choroby psychiatryczne.

Cele leczenia farmakologicznego dyslipidemii.

Najważniejszym parametrem profilu lipidowego jest cholesterol LDL-C, wynika to z faktu ścisłego powiązania pomiędzy cholesterolem, a ryzykiem występowania  zaburzeń sercowo- naczyniowych oraz podstawowe znaczenie cholesterolu w patogenezie miażdżycy i jej powikłań. Cholesterol w blaszkach miażdżycowych pochodzi z cząsteczek LDL, a intensywne obniżenie stężenie cholesterolu LDL powoduje regresje  procesu miażdżycy i zmniejszenie ryzyka wystąpienia zdarzeń sercowo- naczyniowych.

Stężenie cholesterolu nie-HDL oraz lipoproteiny B może być drugim  celem terapii. Docelowe stężenie cholesterolu nie-HDL powinno być ok 0.8 mmol/l (30 mg/dl) większe niż odpowiadające mu docelowe stężenie LDL.

Niskie stężenie cholesterolu HDL  jest czynnikiem ryzyka choroby niedokrwiennej serca. 

Podsumowanie

Zaburzenia gospodarki lipidowej są najbardziej rozpowszechnionym czynnikiem ryzyka sercowo- naczyniowego, pomimo  stałej edukacji lekarzy i pacjentów  oraz dostępności do różnych terapii hipolipemizujących, skuteczność wykrywania  i leczenia dyslipidemii w Polsce  jest na niesatysfakcjonującym poziomie, dlatego mając na uwadze powyższe należy przeprowadzać regularne badania profilu lipidowego. W postępowaniu profilaktycznym jak i terapeutycznym zawsze należy uwzględnić zmianę stylu życia, w tym nieprawidłowe nawyki żywieniowe.

Źródła:

1.   Wytyczne PTL/KLRwP/PTK/PDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021.

2.  H.Ciborowska ,A. Rudnicka: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Warszawa 2019r.

3.  M. Czapla, P. Jankowski: Żywienie w chorobach serca. PZWL Warszawa 2022r.

4.  M. Grzymisławski, J. Gawęcki: Żywienie człowieka zdrowego i chorego. PWN Warszawa 2000

5.  M. Grzymisławski: Dietetyka Kliniczna. PZWL Warszawa 2021r.

Znajdziesz mnie na:

2024 Jabłońska Klaudia dietetyk. Wszelkie prawa

zastrzeżone.